Region Pamięci Narodowej

W wakacyjny weekend warto pojechać do pobliskich miejscowości, choć już w województwie zachodniopomorskim – Mieszkowic, Czelina, Starych Łysogórek, Gozdowic, Siekierek, Cedyni, a nawet Chojny. Kolejność dowolna. To Rejon Pamięci Narodowej. Przewodnikiem po nim może być książka „Na straży pamięci. 60 lat Muzeum Pamiątek I Armii Wojska Polskiego”. Dokumentuje ona jubileusz muzeum w Mieszkowicach, które ma w nazwie jeszcze „i Dziejów Ziemi Mieszkowieckiej”, co znacznie poszerza zakres informacji zawartych w książce. A Rejon Pamięci Narodowej upamiętnia bitwę Mieszka I z margrabią Hodonem w 972 roku oraz walki wiosną 1945 roku.

*

24 czerwca 972 roku wojska margrabiego Marchii Łużyckiej Hodona stoczyły walkę z wojskami Polan, którzy wcześniej opanowali Pomorze Zachodnie. Polanie zwyciężyli. Historycy dywagują, czy miejsce bitwy było na pewno koło Cedyni, jaki był cel samowolnego najazdu Hodona, jak bronili się Polanie i jakie były konsekwencje bitwy. Mimo tych sporów, których raczej nie da się ostatecznie rozstrzygnąć przede wszystkim z powodu braku źródeł, w końcu lat 60. minionego wieku władze polskie uznały tę bitwę za symbol związku tego regionu z Polską, co było bardzo potrzebne ówczesnej polityce historycznej. 24 czerwca 1972 roku pod górą Czcibora zorganizowano wielkie obchody tysiąclecia bitwy z udziałem nie tylko najważniejszych polityków, ale i tysięcy mieszkańców Szczecina i okolic. Pamiątką po nich jest stojący wysoko na górze pomnik autorstwa Czesława Wronki i Stanisława Biżka, do którego prowadzą wysokie schody. A z góry widok na rozlewiska Odry wspaniały. W muzeum w Cedyni można uzyskać więcej informacji o bitwie, warto więc je odwiedzić, zwłaszcza, że mieści się przy nietypowym, trójkątnym rynku. A między górą Czcibora (gdzie wygodny parking) a Cedynią, na piaszczystych wzgórzach wspaniałe wrzosowiska z niezwykłą kolorystyką na początku września.

*

Blisko 100 lat później, 27 lutego 1945 roku w Czelinie wbito pierwszy polski słup graniczny nad Odrą. Stoi do dziś, może nie ten sam, ale wzbogacony ciekawą ekspozycją. Natomiast 26-27 marca wojska radzieckie wspomagane przez polską I Samodzielną Brygadę Moździerzy zlikwidowały ostatni niemiecki przyczółek na prawym brzegu Odry. Rozpoczęło się niezwykle trudne, okupione życiem wielu polskich żołnierzy forsowanie Odry. A jej przekroczenie otwierało drogę do Berlina i do zakończenia wojny.

Już w kwietniu 1945 roku utworzono w Siekierkach cmentarz poległych żołnierzy. To dziś ważne miejsce. Obecnie są tam groby 1975 żołnierzy, a zmarłych upamiętnia wysoki obelisk z 1961 r. z dwoma mieczami i postacią matki tulącej dziecko. Żołnierze radzieccy pochowani są na cmentarzu w Chojnie.

W 1961 r. powołano Muzeum Pamiątek I Armii Wojska Polskiego w Starych Łysogórkach. Wkrótce potem w Gozdowicach Muzeum Pamiątek Wojsk Inżynieryjnych I Armii Wojska Polskiego. Oba przywołują forsowanie Odry w kwietniu 1945 roku, w obu ciekawe eksponaty militarne, umundurowanie i wyposażenie żołnierzy, dokumentacja bitew, dowódcy itd. Obecnie oba muzea to filie Muzeum Pamiątek I Armii Wojska Polskiego i Dziejów Ziemi Mieszkowieckiej w Mieszkowicach.

W sąsiedztwie kolejne atrakcje turystyczne. Miedzy wsiami Stary Kostrzynek a Osinowem Dolnym znajduje się najdalej na zachód wysunięty punkt Polski, a gdy pojedzie się jeszcze trochę na północ, na szczycie Słowiańskiej Góry (72,6 m) obok Widuchowej niedawno zbudowano taras, z którego roztacza się wspaniały widok na dalekie przestrzenie dolnej Odry. Po sąsiedzku jeszcze Krzywy Las. W sumie na niewielkim obszarze dużo ciekawych miejsc do obejrzenia.

*

Książka, która stała się pretekstem do powyższej opowieści szczegółowo informuje o historii Regionu Pamięci Narodowej Cedynia – Gozdowice – Siekierki i o muzeach upamiętniających wydarzenia sprzed tysiąclecia i z 1945 roku. Dopełnieniem są artykuły o powojennym osadnictwie. Na zakończenie dużo zdjęć zachęcających do odwiedzenia tych miejsc.

***

„Na straży pamięci. 60 lat Muzeum Pamiątek I Armii Wojska Polskiego” pod red. Radosława Skryckiego, wyd. Muzeum Pamiątek I Armii Wojska Polskiego i Dziejów Ziemi Mieszkowickiej w Mieszkowicach, Mieszkowice 2021, 158 s.