Wspominanie Tatarów

Przez kilka wieków mieszkali w okolicach Nowogródka, czyli na polskiej ziemi, ale zawsze pozostali Tatarami. Choć zerwali więzy z krajem, z którego pochodzili, zachowali swoją religię, tradycje, świadomość odrębności etnicznej. Gdy po 1945 roku zmieniły się granice między Polską a Związkiem Radzieckim, musieli sobie odpowiedzieć na pytanie: zostają w swoich gospodarstwach, czy razem z Polakami jadą na zachód? Pojechali. Na pytanie: dlaczego, Ali Miśkiewicz odpowiedział krótko: bo jesteśmy obywatelami Polski.

*

Tylko dwie wioski zamieszkałe przed wojną przez Tatarów znalazły się w powojennych granicach Polski: Kruszyniany i Bohoniki. Mieszkańcy innych miejscowości zmienili swoje siedziby, najczęściej pojechali na ziemie zachodnie. W Gorzowie zamieszkało kilkanaście rodzin w części miasta oficjalnie nazywanej Janice. Potocznie, właśnie ze względu na mieszkających tam Tatarów, mówiło się, że to Górki Tatarskie. Inne rodziny wybrały Szczecin, Wrocław, Trzciankę, nawet Witnicę.

Z czasem Kruszyniany i Bohoniki stały się centrami tatarskiej społeczności. Doszła stolica regionu, czyli Białystok, gdzie osiedliło się wielu Tatarów. Przenosili się z miast w zachodniej Polsce. Z Gorzowa także wyjechali wszyscy, którzy deklarują swoją przynależność do tatarskiej grupy etnicznej. Po Tatarach pozostały więc tylko wspomnienia, ale ciągle podtrzymywane przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną im. Zbigniewa Herberta oraz Akademię im. Jakuba z Paradyża. Biblioteka gromadzi pamiątki, a Akademia prowadzi badania naukowe.

*

Efektem badań jest książka „Tatarzy na ziemiach zachodnich i północnych Polski po 1945 roku” pod redakcją naukową Aleksandra Miśkiewicza, Beaty A. Orłowskiej i Piotra j. Krzyżanowskiego. W części pierwszej opublikowano rozprawy o różnych aspektach osadnictwa. Poniżej autorzy i tytuły ich rozpraw na temat Tatarów związanych z Gorzowem i okolicami.

Prof. Piotra Krzyżanowski z Gorzowa, przy współudziale Mariusza Bieciuka i Karoliny Radłowskiej z Białegostoku opracował podstawowy referat „Powojenne migracje po 1945 roku na Ziemie Zachodnie w pamięci Tatarów polskich”.

Krystyna Monach z Gorzowa omówiła ostatni etap obecności Tatarów w Gorzowie koncentrując się na asymilacji i rozpadzie grupy.

Prof. Dariusz A. Rymar przedstawił temat: „Bekir Radkiewicz (1889-1987) i jego żona Chanifa z domu Jakubowska (1897-1963) w świetle akt znajdujących się w Archiwum Państwowym w Gorzowie Wielkopolskim”.

Iwona Bartnicka omówiła filmowe świadectwa asymilacji i patriotyzmu Tatarów polskich na przykładzie dwóch programów telewizyjnych dotyczących Tatarów mieszkających w Szczecinie i w Gorzowie.

Grażyna Kostkiewicz-Górska i Aleksandra Bolczyk-Shephard są autorkami rozdziału „Osadnictwo tatarskie wokół Trzcianki po II wojnie światowej”.

*

W części drugiej znajdują się wspomnienia ludzi, którzy mieszkali na ziemiach zachodnich. Tę część rozpoczynają trzy wspomnienia o Rozalii Aleksandrowic z Gorzowa autorstwa Jana Gawła, Krzysztofa Zaręby i Janusza Dreczki. Ali Miśkiewicz wychowywał się w Szczecinie, ale często przyjeżdżał do rodziny w Gorzowie, a teraz ciekawie opisuje życie na Górkach Tatarskich. Inne rozdziały dotyczą życia we Wrocławiu, Szczecinie, Trzciance i na całym świecie. Dano mu ładny tytuł „Tatarska księga wspomnień”. Niektóre opowieści zostały spisane specjalnie do tej książki, inne poczyniono znacznie wcześniej, a dopiero teraz znalazły się w druku.

Ludzkie opowieści zawsze są bardzo ciekawe. Te także.

*

Promocja książki w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Zbigniewa Herberta zgromadziła wielu Tatarów, którzy specjalnie przyjechali przede wszystkim z Białegostoku i Podlasia. Przywieźli swój zespół, który prezentował tatarskie piosenki i tańce, przywieźli swoje smakołyki, a nade wszystko swoją otwartość i życzliwość dla wszystkich, którzy ich wspierają. Pamiątką po tym spotkaniu jest tablica na murze naszej biblioteki upamiętniająca obecność Tatarów w Gorzowie.

***

„Tatarzy na ziemiach zachodnich i północnych Polski po 1945 roku”, red. nauk. Aleksander Miśkiewicz, Beata A. Orłowska i Piotr j. Krzyżanowski, wyd. Akademia im. Jakuba z Paradyża, Gorzów Wlkp. 2022, 330 s.