Żaden kamień nie ma przed nim tajemnic

W gminie Bogdaniec jest 10 kościołów oraz kaplica na cmentarzu. Przed wojną były jeszcze cztery inne, które nie wytrzymały próby czasu. Wszystkie one są tematem książki „Kościoły w gminie Bogdaniec” napisanej przez Eugeniusza Cytlaka.

*

Eugeniusz Cytlak z wykształcenia jest inżynierem chemikiem, przez całe zawodowe życia pracował w „Stilonie”. Dopiero gdy przeszedł na emeryturę, poświęcił się tej dziedzinie nauki, na jaką dotąd nie miał czasu – historii regionu. A że zamieszkał w Jeninie, najbliższa mu się stała gmina Bogdaniec. Okazało się, że nie tylko on chciał bliżej poznać dzieje najbliższych miejscowości, powołano więc Towarzystwo Miłośników Ziemi Bogdanieckiej, na czele którego stanął. Potem znaleźli się chętni do działania, ale o rozmaitych zainteresowaniach, powołano Uniwersytet Trzeciego Wieku z Eugeniuszem Cytlakiem jako prezesem. Okazało się, że UTW na terenie gminy wiejskiej może się świetnie rozwijać, co roku uczestniczy w nim ok. stu osób.

Gdy UTW już okrzepł, pan prezes uznał, że ster odda innym, a sam wróci do historii regionu. Wiedzę propagował najpierw w artykułach publikowanych w gminnym piśmie „Wieści z Bogdańca”, a potem w książkach. W 2012 r. ukazały się dwie książki zainspirowane przez Eugeniusza Cytlaka, na które złożyły się teksty różnych autorów: „Dolina Trzech Młynów w Bogdańcu” i „Jenin, Lubczyno, Chwałowice na przestrzeni wieków”. W 2015 r. wydał autorską książkę „Bogdaniec w krainie szlaków turystycznych. Zarys historii ziemi bogdanieckiej”, a w 2019 r. albumik „Bogdaniec na dawnej karcie pocztowej”. Najważniejszą jego książką jest na pewno niedawno wydana praca poświęcona kościołom na terenie gminy. Za te zasługi w 2014 roku został uhonorowany tytułem „Lubuszanina Roku” w powiecie gorzowskim. Z tej okazji „Gazeta Lubuska” o nim napisała: „Żaden kamień nie ma przed nim tajemnic. Zna masę ciekawostek i mało znanych faktów z dziejów gminy Bogdaniec”.

*

Gmina Bogdaniec ma oryginalne położenie. Niewielka jej część znajduje się na wysoczyźnie i tam już w średniowieczu powstały wsie Stanowice i Racław, każda z kościołem. Najstarszy jest kościół w Stanowicach, ale tyle razy był przebudowywany, że jego średniowieczne pochodzenie mocno się zatarło. Natomiast zasadnicza część gminy znajdowała się na Błotach Warciańskich, czyli jak sama nazwa wskazuje, na terenie trudnym do zamieszkania. Dopiero melioracja tych terenów w II poł. XVIII w., zbudowanie systemu kanałów odwadniających i wałów wzdłuż Warty pozwoliły ludziom na stałe tam zamieszkanie. Tak powstały wsie, a wraz z nimi kościoły. Budowane one były w konstrukcji ryglowej, ale do dziś tylko jeden zachował się w takiej formie – ładny kościół w Chwałowicach. Przebudowy i remonty pozostałych zatarły pierwotne założenia architektoniczne. W XIX wieku już budowano z cegły. Najstarszy taki kościół stoi w Jeninie.

W książce każdy z omawianych kościołów przedstawiony jest szczegółowo, zazwyczaj z wykorzystaniem planów lub rzutów architektonicznych.

*

Bogdanieckie wsie nie były bogate, więc i ich kościoły nie miały okazałych wnętrz. Ale w każdym było coś ciekawego. Budowane były dla protestantów, a w tym wyznaniu najważniejsza jest ambona. Instalowano ją na przeciw wejścia, aby wszyscy obecni dobrze widzieli prowadzącego nabożeństwo. Religia protestancka wymaga obecności wszystkich wiernych na tym samym nabożeństwie, dlatego w kościołach budowano empory wzdłuż trzech ścian świątyni, aby każdy miał siedzące miejsce.

Po 1945 r. kościoły oddane zostały osiedlonym tu Polakom katolikom, a ta religia inaczej sytuuje ambonę, a emporę ogranicza tylko do ściany na przeciw ołtarza i nadaje jej funkcją chóralną.

Eugeniusz Cytlak śledzi te przemiany kościelnych wnętrz. Można tylko żałować, że wyznanie katolickie miało tak istotne znaczenie dla kształtu architektonicznego i wpłynęło na duże zmiany wewnątrz kościołów.

*

Choć tematem głównym każdego rozdziału jest kościół, to jego funkcja społeczna określa także życie wsi. Tym samym informacje w książce nie zamykają się do kręgu kościoła, a dużo mówią o historii i przemianach miejscowości. I tak powstała popularna historia gminy.

Ładnym uzupełnieniem informacji są obrazy kościołów namalowane przez Urszulę Kołodziejczak, niestety tu tylko w formie kolorowej wklejki do czarno-białej publikacji.

Na zakończenie wykaz miejscowości, w których stoją omawiane kościoły:

Bogdaniec (kościół i kaplica cmentarna), Chwałowice, Jasiniec, Jenin, Jeniniec, Lubczyn, Łupowo, Podjenin, Racław, Stanowice, Włostów. Kościoły były (i są omówione) także w Gostkowicach, Jeżykach, Motylewie i Roszkowicach.

***

Eugeniusz Cytlak, „Kościoły w gminie Bogdaniec”, rec. dr Tadeusz Szczurek, wyd. Urząd Gminy w Bogdańcu, 172 s.