Milka Józef: Kamienne pomniki średniowiecznego prawa

Milka Józef: Kamienne pomniki średniowiecznego prawa. – Wrocław : Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1979. – [64] s. : il. kolor. ; 16 cm.

Fragment publikacji:

Kamienne krzyże występują w całej niemal Europie. Od Austrii i północnych Włoch po Skandynawię i Wyspy Brytyjskie, od Francji po Kaukaz. Pochodzą z różnych okresów, różnią się formą, różne miały znaczenie. W tej olbrzymiej grupie zachowanych do dziś krzyży, a które zastąpiły wcześniejsze – drewniane, wyodrębniają się zdecydowanie specyficzne, prymitywne, pochylone lub głęboko zapadnięte w ziemię, stojące w lasach, na polach, przy ścieżkach i trudno dostępnych miejscach, nierzadko ozdobione zatartymi już dzisiaj wizerunkami… tajemnicze krzyże, owiane legendami,  których pochodzenie od dawna intrygowało społeczeństwo. Skąd się wzięty? Kiedy, przez kogo i w jakim celu byty stawiane? Czy wyznaczały granice państw, dóbr kościelnych, majątków, szlak wędrowny apostołów Cyryla i Metodego, obozowisk husyckich, czy też może są reliktami pogaństwa lub najwcześniejszymi formami nagrobków cmentarnych? Historycy sztuki, naukowcy, badacze dawnych kultur i miłośnicy zabytków zafrapowani tymi małymi formami pomników przeszłości nieraz usiłowali odpowiedzieć na te pytania, wyjaśnić ich pochodzenie. Stąd już w XVIII wieku próbuje się wpierw zinwentaryzować i umiejscawiać te krzyże w czasie. W początkach XIX a szczególnie XX wieku ukazują się na ich temat obszerne publikacje oraz prace naukowe. Ponieważ ograniczały się z reguły do skali regionu, zawarte w nich hipotezy – skażone w zależności od piszącego naleciałościami nacjonalistycznymi, rasowymi czy religijnymi – często wzajemnie się wykluczają. Dopiero w latach powojennych, dzięki wzajemnym kontaktom, doprowadzono do wyselekcjonowania i opisania najliczniejszej i najciekawszej grupy – krzyży pokutnych.