Dzieło cenionego architekta

Stanowice leżą w gminie Bogdaniec, niedaleko Gorzowa, a z Gorzowem łączy je aktualnie to, że najcenniejszy zabytek tej miejscowości – pałac i jego otoczenie są własnością grupy kapitałowej Inneco.

Ukazała się niedawno książka o cennych historycznie dobrach w Stanowicach wydana w serii „Schlösser und Gärten der Neumark / Zamki i ogrody Nowej Marchii”, której wydawcą jest niemieckie Stowarzyszenie Przyjaciół Zamków i Ogrodów Marchii. Jest to 24 pozycja tej serii o pałacach i ogrodach położonych po wschodniej stronie Odry, czyli w Polsce. Wszystkie mają formę dwujęzyczną: po niemiecku i po polsku.

*

Autorami książki o Stanowicach są Błażej Skaziński i Henryk Jan Kustosz.

Błażej Skaziński z wykształcenia jest historykiem sztuki. Od 2004 r. (z krótką przerwą) sprawuje funkcję kierownika Delegatury w Gorzowie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Autor, współautor lub redaktor licznych publikacji o zespołach miejskich i poszczególnych obiektach z terenu Nowej Marchii. Szczególnie interesuje go architektura sakralna i rezydencjonalna, mecenat artystyczny rodów szlacheckich i joannitów. W serii „Zamki i ogrody Nowej Marchii” pisał o zabytkowych obiektach w Gliśnie, Drezdenku, Jarnatowie i Smolnicy. Następne w opracowaniu.

Henryk Jan Kustosz jest z wykształcenia architektem, ale od lat specjalizuje się w badaniu i konserwacji starej architektury. Jego dorobek konserwatorski obejmuje dziesiątki opracowań z zakresu inwentaryzacji, ekspertyz, badań architektonicznych i urbanistycznych, studiów, zaleceń konserwatorskich, projektów, a po wykonaniu remontu – opinii i dokumentacji. Pracował przede wszystkim w naszym regionie i w Wielkopolsce, ale także poza granicami Polski: w Macedonii, Danii, Niemczech, na Łotwie.

Ci dwaj znakomici specjaliści dogłębnie przebadali wszystko, co zabytkowe w Stanowicach i szczegółowo opisali. Z żalem muszę przyznać, że ich tekst czyta się z trudem, bo jest erudycyjny, pełen specjalistycznych terminów. Natomiast zrozumienie wywodu znacznie ułatwiają liczne zdjęcia z przeszłości i współczesne.

*

Na okładce widzimy pałac ładnie położony nad brzegiem wody, z drzewami rosnącymi po sąsiedzku. Jednak wyraźnie widać, że nie ma okien, a tynk się sypie.

Majątek stanowicki był własnością kilku rodów, pałac ma długą historię. Henryk Kustosz ustalił, że był cztery razy przebudowywany, wskazał, w jakiej kolejności były budowane lub unowocześniane poszczególne części.

Od 1835 roku stanowickie dobra należały do rodziny Treichelów i przynosiły duże zyski. Z inicjatywy Karla Treichela w latach 1871-1872 pałac został znacznie rozbudowany, powstały dwa nowe skrzydła, wprowadzono oryginalne ozdoby, wzniesiono nowe budynki gospodarcze, zmieniono kompozycję parku, dokonano zmian w kościele. W tym samym czasie budowany był, także dla rodziny Treichelów, inny pałac w niedalekim Lubnie (4 km). Zachowała się bogata dokumentacja budowy tego pałacu, podpisana przez cenionego architekta z Wrocławia Karla Lüdeckego. Na obszernej dokumentacji przebudowy pałacu w Stanowicach niestety nikt nie postawił swojego podpisu. Ale biorąc pod uwagę zbieżność dat budowy pałaców w Lubnie i Stanowicach oraz tego samego zleceniodawcę, po wnikliwych badaniach i porównaniu rozwiązań do innych pałaców jego autorstwa, Błażej Skaziński wysnuł przekonanie, że ostateczna koncepcja pałacu w Stanowicach wyszła także spod ręki Karla Lüdeckego. A takie nazwisko podnosi jego prestiż.

*

Z pięknego pałacu w Lubnie pozostały fragmenty jednej ze ścian. W Stanowicach wyremontowane i wykorzystywane są zabudowania gospodarcze. Podobno gotowa jest także dokumentacja renowacji samego pałacu. W przypadku tego typu obiektów zawsze trzeba postawić dwa pytania: skąd wziąć pieniądze na kosztowny remont i jak będzie wykorzystywany obiekt po remoncie. Na razie nie ma odpowiedzi na żadne z tych pytań. Dobrze chociaż, że mamy zachowaną pamięć o historii i walorach architektonicznych całego stanowickiego majątku.

***

Henryk Jan Kustosz i Błażej Skaziński, „Stennewitz / Stanowice”, publikacja w serii „Schlösser und Gärten der Neumark / Zamki i ogrody Nowej Marchii”, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Parków i Ogrodów Marchii, Berlin 2019, 32 s.

Ta książka oraz wszystkie z serii są dostępne na miejscu w czytelni Działu Regionalnego WiMBP.