Gorzoviana w „Nadwarciańskim Roczniku”

„Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” za 2019 r. ma kolejny numer 26, aż 600 stron, dużo ciekawych i ważnych artykułów oraz rysunki Romana Picińskiego z wykuszami gorzowskich kamienic. Zapraszam do lektury, a żeby pomóc w wyborze, poniżej prezentuję prace dotyczące Gorzowa.

*

Trwa remont ulicy Sikorskiego a z nim nadzwyczajna okazja, by zbadać podstawy dawnych bram miejskich – Santockiej i Młyńskiej. Prof. Edward Rymar zebrał wszystkie informacje o murach, bramach i innych elementach obronnych miasta w artykule „Fortyfikacje Gorzowa w świetle zachowanych źródeł średniowiecznych i ich nowożytne losy”. Wiadomości warte rozpowszechnienia, bo dotyczą najważniejszego zabytku Gorzowa.

*

Teresa Kuciak z gorzowskiego archiwum przeanalizowała dokumenty związane z budynkiem Krajowego Domu Ubogich przy ul. Teatralnej. Obecnie mieści się tam Akademia im. Jakuba z Paradyża. Wszyscy znają ten okazały budynek przy ul. Teatralnej, warto więc poznać jego raczej mroczną historię. Na samym początku XIX wieku tu stworzono miejsce dla włóczęgów, drobnych przestępców, także chorych psychicznie, czyli ludzi wyrzucanych na margines lokalnych społeczności. Analiza Teresy Kuciak oparta jest głównie na dokumentach, stąd nie ma tu informacji, jak nowych lokatorów przyjmowali mieszkańcy miasta, czy chętnie zgodzili się na lokalizację takiego obiektu, czy zajmowali się biednymi.

*

„Zainteresowanie człowieka pogodą jest tak stare jak historia ludzkości” – tak Jakub Soroka rozpoczyna swój artykuł „Historia obserwacji meteorologicznych w Gorzowie”. Autor jest geografem-klimatologiem, pracownikiem Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.  W dawnych kronikach często informacja o pogodzie była najważniejsza, szczególnie, gdy występowały anomalie. W Gorzowie pierwszą stację meteorologiczną uruchomiono w 1874 roku, Współcześnie obserwacja pogody prowadzona jest przez całą dobę, a dane przekazywane do Światowej Organizacji Meteorologicznej.  Co się działo w międzyczasie i jak się zmieniały sposoby badania pogody – do przeczytania w artykule.

*

Oryginalny tytuł ma wypowiedź ojca Rolanda Prejsa: „Errata do erraty, czyli garść uwag do dziejów kościoła i parafii św. Krzyża w Gorzowie”. Jest to komentarz do artykułu Jerzego Zysnarskiego zamieszczonego w poprzednim Roczniku. Ważne dopełnienie. W jednym natomiast obaj autorzy są zgodni: powinna jak najszybciej powstać monografia tego kościoła i parafii, bo są ciekawe, ważne dla historii miasta i dla sztuki także.

*

„Landsberskie ślady Victora Klemperera i jego rodziny” to niemal przewodnik po Landsbergu z XIX i początków XX wieku, wskazanie miejsc, gdzie żył lub bywał ten znakomity językoznawca. Autorem jest Wiktor Grabik, absolwent Technikum Ekonomicznego w Gorzowie, teraz ekonomista mieszkający w Würenlingen w Szwajcarii. Jak podaje w biogramie: kolekcjoner publikacji związanych z Gorzowem i jego historią.

*

W rozdziale Materiały do Gorzowskiego słownika biograficznego znajdują się sylwetki:

* Marii Assanowicz i Haliny Bajraszewskiej – autorka Weronika Kurjanowicz,

* Urszuli Macińskiej – autorka Jolanta Brzastowska,

* Czesława Łagody i innych kawalerów Virtuti Militari pochowanych na gorzowskim cmentarzu – autor Jerzy Zysnarski.

Edmunda Migosia – żużlowca przypomniał Dariusz Rymar.

Sylwetki wielu gorzowian wspomina Jerzy Zysnarski w „Nekrologu gorzowskim”, czyli stałej rubryce Rocznika poświęconej zmarłym. Tu ci, którzy odeszli w 2018 r.

*

Tematyka literacka weszła do Rocznika dzięki dwom artykułom Janusza Dreczki: o Zdzisławie Morawskim „Jednak ludzie z natury rzeczy skłaniają się do zgody” i o Bronisławie Słomce, który związany był z redakcją tygodnika „Ziemia Gorzowska”.  O znakomitych muzykach, którzy odwiedzili naszą filharmonię pisze Renata Ochwat. Niezapomnianego księdza Witolda Andrzejewskiego  wspomina Janusz Dreczka a temat dopełnia dokument – przemówienie biskupa Tadeusza Lityńskiego wygłoszone podczas uroczystości odsłonięcia pomnika księdza.

*

Gorzoviana dopełnia tekst Agnieszki Dębskiej o wykuszach kamienic znajdujący się na wewnętrznych okładkach: „Wykusze są – zapewnia autorka – wyjątkowo ozdobnym elementem konstrukcyjnym i urozmaicają wygląd zewnętrzny budynku”. Rysunek najładniejszego wykuszu z ulicy Chrobrego 22 zdobi okładkę, a wewnątrz rocznika jeszcze wiele innych wykuszy narysowanych przez Romana Picińskiego. Przechodząc ulicami zazwyczaj nie zwracamy na nie uwagi, bo są powyżej naszego wzroku. Warto je obejrzeć najpierw na rysunkach, a potem w rzeczywistości.

*

Stałe rubryki obejmujące zarówno Gorzów, jak i region to:

* „Nekrolog gorzowski” Jerzego Zysnarskiego, o którym była mowa powyżej,

* „Książki o regionie wydane w 2018 r.” Krystyny Kamińskiej

* „Materiały do historii regionu za rok 2018 (uzupełnienia za rok 2017), czyli  bibliografia (54 str. druku) – w oprac. Grażyny Kostkiewicz-Górskiej.

*

Do tej pory wydawcą „Rocznika” było Towarzystwo Przyjaciół Archiwum i Pamiątek Przeszłości. W r. 2019 Towarzystwo się rozwiązało, a w „Roczniku” sprawozdanie z jego działalności oraz uroczystości zamknięcia. Wydawcą „Rocznika” jest obecnie Archiwum Państwowe w Gorzowie Wlkp.

W sumie dużo do czytania, a tematyka różnorodna. O artykułach o regionie – w drugim odcinku.

***

„Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” nr 26, Gorzów 2019

red. nacz. Dariusz Rymar, wyd. Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim, 602 s.