Informacja o programie obchodów jubileuszu 900-lecia ustanowienie Biskupstwa Lubuskiego

 Żyjemy w epoce, w której zarówno jednostki, jak i grupy społeczne w ramach walki o swe prawa i podmiotowość sprawczą, w poszukiwaniu kulturowej tożsamości stawiają sobie pytanie, kim są, skąd pochodzą i dokąd idą.

Żyjemy na Ziemi Lubuskiej. W regionie z wyjątkową w naszym kraju historią.  Mieszkańcy Wielkopolski, Małopolski czy Mazowsza nie mają problemów ze świadomością swych regionalnych korzeni i poczucia kulturowej specyfiki. Także i regiony narodzone, podobnie jak my, w roku 1945 – Pomorze Zachodnie, Dolny Śląsk czy Warmia i Mazury. Bowiem i tam, mimo zmiany w swej masie kultury niemieckiej na polską, ich mieszkańcy mają swą dość wyraźnie zarysowaną świadomość odrębności budowanej na wielowiekowej ciągłości nazewniczej.

Nasz region jako Ziemia Lubuska pisana z dużych liter narodził się z woli polityków dopiero w roku 1945. Utworzono go z części Dolnego Śląska, fragmentów Dolnych Łużyc i Wielkopolski oraz Nowej Marchii z ziemią torzymską jako polskiej części średniowiecznej ziemi lubuskiej pisanej małymi literami. I ten niewielki fragment powstałego regionu nadał mu swą nazwę. Nazwę  do roku 1945 w potocznej świadomości Polaków z zapomnianą. I nam, Lubuszanom, mieszkańcom tego najmłodszego regionu Polski przypadło wyjątkowe w dziejach naszego kraju zadanie kreatorów jego kulturowej tożsamości. Samoświadomości siebie budowanej na fundamencie syntezy wiedzy o przeszłości jego części składowych oraz wkładzie kulturowym, jaki wnieśli tu polscy osadnicy i ich potomkowie. Syntezy postrzeganej w optyce jutra regionu jako pogranicza z jego dominantą w postaci transgraniczności rozumianej jako miejsce spotkania kultur oraz jednej z głównych bram naszego kraju łączących nas z Europą.

Proces uświadamiania sobie przez mieszkańców regionalnych wersji ich kulturowych tożsamości przebiega na ogół żywiołowo. Jest wypadkową wielu czynników, jednak szczególna rola przypada naukowcom, mediom i szkole. Ma to szczególnie miejsce w odniesieniu do poszukiwań ich korzeni, w czym wielce pomocne są naukowe odkrycia archeologiczne oraz źródłowe, dokonywane w archiwach. Także obchody jubileuszy jako okazje do wyzwalania inicjatyw badawczych i popularyzatorskich.

Zbliża się jubileusz 900 lat ustanowienia około lat 1124 /1125 biskupstwa lubuskiego, którego historia jest w istocie jedynym tak gruntownie udokumentowanym rozdziałem dziejów odnoszących się do nazwy naszego regionu. Biskupstwa, którego dzieje powinny spełniać nie tylko funkcje węgielnego kamienia w wymiarze konfesyjnym katolików, ale także w powszechnym pojmowaniu siebie Lubuszan jako mieszkańców regionu, stając się tej samoświadomości masywnym fundamentem. Bowiem to duchowni tej diecezji wraz z chrystianizacją Słowian z rejonu Środkowego Nadodrza włączali ich w orbitę oddziaływań cywilizacji zachodnioeuropejskiej. To jej kanonicy i proboszczowie kierowani przez światłych biskupów przeprowadzali wielką rewolucję w dotychczasowym stylu życia tubylców. I choć historia diecezji lubuskiej jest częścią przeszłości tylko ziemi torzymskiej i fragmentu dawnej Nowej Marchii, to może spełniać funkcję przykładu dużo większych dokonań  Kościoła na pozostałych obszarach współczesnej Ziemi Lubuskiej znajdujących się w obrębie diecezji sąsiednich. Rewolucji nie tylko w wymiarze duchowym, gdy jej rzecznicy przynosili tutaj słowo nowego wyznania. Przynosili religię pomagającą tutejszym Słowianom zaspokajać ich tak rozbudzone wtedy potrzeby kontaktu z siłami Kosmosu oraz zrozumieć zjawisko śmierci za pośrednictwem kategorii nieśmiertelnej duszy i wiary w jednego Boga w trzech osobach. Za pośrednictwem poznawania treści Pisma Świętego i żywotów świętych Kościoła, poszerzali oni także swe horyzonty poznawcze życia doczesnego o kategorię  Kościoła Powszechnego, budując emocjonalną wieź z Rzymem jako Stolicą Apostolską oraz innymi chrześcijańskimi krajami Europy.

Ujmując zasługi duchownych powstającej tu diecezji w wymiarze świeckim, przyznać im musimy sprawczość w dokonaniu na tej ziemi wielkiej rewolucji w dotychczasowej kulturze i obyczajowości ówczesnych jej gospodarzy. Wszak to w wyniku ich zabiegów zaczęto tutaj wznosić pierwsze budowle murowane. Powstawały pierwsze szkoły, biblioteki, szpitale,  pierwsze urzędy z kancelariami, pierwsze sądy oparte na prawodawstwie starożytnego Rzymu.  Pierwsze organizacje społeczne w postaci kościelnych bractw samopomocy społecznej. Pojawiły się pierwsze przejawy turystyki w postaci ruchu pielgrzymowania do miejsc  świętych. Budowane w każdej większej miejscowości kościoły poza funkcją religijną pełniły także rolę ówczesnych lokalnych domów kultury jako miejsca ważnych zdarzeń artystycznych parafian. To w ich wnętrzach śpiew, muzyka, malarstwo, stroje oraz  odwieczna obyczajowość wsi, wprzęgnięte w rok liturgiczny dostarczały paletę bogatych  doznań estetycznych jej mieszkańcom. Wprowadzane w różnych okresach jasełka, świece „na gromniczną” , palmowa niedziela, odwiedzanie grobu Jezusa, wielkanocne święconki, procesje Bożego Ciała,  wianki na Matkę Boską Zielną, Zaduszki z ich spotkaniami rodzin na przy grobach  na przykościelnym cmentarzu, dalej pogrzeby, śluby, chrzty i wspólne spotkania w każdą niedziele, odgrywały nie do przecenienia rolę integracyjną w formowaniu wspólnoty mieszkańców wsi i miast. Wzbogacały życie parafian o szeroką gamę doznań społecznych i kulturalnych, umożliwiając  im kontakt z europejską kulturą wysoką. W tym wykazie wielkich dokonań przede wszystkim  dostrzec trzeba współudział  biskupów i duchownych i zakonników  tej diecezji w przeprowadzeniu rewolucji społeczno-gospodarczej opartej na prawie magdeburskim z jej nowoczesnym na owe czasy rolnictwem, wprowadzeniem do procesu wytwórczego koła wodnego i wiatraków, a do obiegu i wymiany towarów systemu pieniężnego i związanego z nim rozwojem miast i sieci lokalnych dróg. Jubileusz 900 ustanowienia biskupstwa lubuskiego jest okazją, aby o tym wszystkim przypomnieć i tamtym budowniczym zrębów naszej więzi z Europą oddać należną cześć.

Inicjatywa wykorzystania do tego celu zbliżającego się jubileuszu 900 lat ustanowienia biskupstwa lubuskiego pojawiła się w roku 2017 w Witnicy, podczas spotkania regionalisty Zbigniewa Czarnucha z tamtejszym proboszczem  księdzem doktorem  Ryszardem Tomczakiem. Obaj zainteresowani historia regionu postanowili podjąć próbę  zainspirowania sprawą kręgi oficjalne. Pierwszy środowisk badawczych Ziemi Lubuskiej, a drugi ludzi Kościoła.

Gdy po prawie trzech latach swych poczynań związanych z przypomnieniami daty zbliżającego się jubileuszu  jego inicjatorzy nie zauważyli reakcji oficjalnych kręgów obu środowisk w postaci formalnej inicjatywy organizatorskiej obchodów, postanowili wciąć sprawę w swoje ręce i podjąć temat na prawach „pospolitego ruszenia”. Opracowano program inspiracji oddolnego ruchu obywatelskich inicjatyw związanych z jubileuszem. I tak jesienią roku 2021 roku z inicjatywy ks. dr. R. Tomczaka doszło do spotkania na plebanii w Witnicy w gronie kilku duchownych w tym z księdzem Piotrem Grabowskim  z Parafii św. Jakuba Apostoła w Ośnie Lubuskim oraz doktorem Markiem Golemskim, wieloletnim  badaczem dziejów biskupstwa lubuskiego.

Doktor Marek Golemski był pierwszym Lubuszaninem, który pojął w Gorzowie próbę stworzenia środowiska ludzi podejmujących badania temat dziejów tego biskupstwa, inicjując w roku 1989 z kręgiem osób związanych z Oddziałem Wojewódzkim Stowarzyszenia PAX w Gorzowie cykl naukowych i popularno-naukowych sesji poświęconych historii regionu o nazwie Colloquia Lubuskie, kontynuowanych w kilku latach następnych. Po kilkuletniej przerwie sesje pod tym tytułem zaczęto organizować systematycznie w Ośnie Lubskim, a prezentowane na nich opracowania są publikowane w  zeszytach pod tytułem sesji, czyli  Colloquia Lubuskie.

Na spotkaniu w witnickiej plebanii Zbigniew Czarnuch przedstawił pod dyskusję opracowany przez niego projekt programu. Koncepcja zamierzeń zakładała nawiązanie do podejmowanych dotąd działań i inicjowanie zadań nowych z zamysłem aktywizacji regionalistów z małych ojczyzn obszaru dawnej diecezji  i podjęcie prób przekonania kierownictw istniejących w regionie placówek do włączenia się w jego realizację. Oparty został na założeniu, że niesformalizowane centrum realizacyjne społecznego ruchu będzie działało pod opiekuńczymi skrzydłami Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorzowie. W oparciu o bazę lokalową i organizacyjno-prawną  Działu Zbiorów Regionalnych, przy którym od wielu lat działa Klub Regionalistów, którego członkowie zadeklarowali swój udział w realizacji programu.

Wkrótce po przedyskutowaniu projektu zamierzeń podczas spotkania w Witnicy, Zbigniew Czarnuch przedstawił projekt na spotkaniu w WiMBP w Gorzowie z jej dyrektorem  Sławomirem Szenwaldem, kierowniczką działu regionalnego Grażyną Kostkiewicz Górską oraz prof. dr. hab. Marcelim  Tureczkiem, jako przedstawicielem Uniwersytetu  Zielonogórskiego.

Po dyskusji i poprawkach jego koncepcja oparcia aktywności społecznej na bazie lokalowo-prawnej Biblioteki, jej wydawnictwa oraz strony internetowej w odrębnej zakładce jubileuszu została przyjęta. Ustalono, że w zakładce internetowej będą zamieszczane materiały popularyzujące wiedzę o biskupstwie lubuskim, reportaże fotograficzne, rysunki i filmiki autorstwa regionalistów oraz doniesienia o  oddolnych inicjatywach. Teksty i obrazy w niej publikowane adresowane są do masowego odbiorcy, tym do szkół jako materiał pomocniczy do planowanych konkursów wiedzy organizowanych wycieczek. Biblioteka w ramach swego wieloletniego  programu „Nowa Marchia prowincja zapomniana wspólne korzenie” zorganizuje cykl wykładów oraz międzynarodową konferencje naukową (9 maja 2014 roku), których pokłosie zostanie wydane w odrębnym tomie. Biblioteka przy wsparciu  Uniwersytetu Zielonogórskiego wyda Słownik  Biograficzny Biskupów Lubuskich, nad którym od lat pracuje zespół badaczy, w którego składzie są  dr Marek Golemski, który na Uniwersytecie Gdańskim obronił pacę doktorską  pod tytułem: „Początki i rozwój kancelarii biskupstwa lubuskiego do końca XIII wieku oraz Andrzej Wałkówski z Uniwersytetu Łódzkiego. A Archiwum Państwowe w Gorzowie podejmie się publikacji chronologii ważniejszych wydarzeń epoki biskupstwa lubuskiego i czasów je poprzedzających. Do programu obchodów jubileuszu aktywnie włączyła się dyrekcja Muzeum Lubuskiego w Zielonej Górze. Dyrektor Leszek Kania wyraził aprobatę dla pomysłu wydania w reprincie pracy księdza Anzelma Weissa pod tytułem „Organizacja diecezji lubuskiej w średniowieczu”, co zostało zrealizowane pod koniec roku 2022.

Muzeum Ziemi Lubuskiej  podjęło się także zorganizowania wraz z innymi partnerami w roku zakończenia obchodów  jubileuszu (2024)  fotograficznej wystawy objazdowej na temat najcenniejszych dzieł sztuki powstałych na terenie tego biskupstwa w czasach jego istnienia, wraz z wydaniem jej katalogu. W tej sprawie 9 maja 2023 roku odbyło się w Muzeum  Viadrina  we Frankfurcie nad Odrą  polsko-niemieckie spotkanie 12 zainteresowanych tym tematem osób, w wyniku którego doszło do ustaleń, że beneficjentem euroregionalnego projektu będzie Muzeum Twierdzy Kostrzyn, partnerem ze strony niemieckiej Muzeum Viadrina, tematy i treści 12 tablic wystaw ustali i opracuje Agnieszka Lindenheyn-Fiedorowicz z Berlina, tablice wykona Muzeum Ziemi Lubuskiej a projekt poprowadzi Grażyna Aloksa z Witnicy.

Na spotkaniu we Frankfurcie ustalono także, że ze względu na duże zainteresowanie  strony niemieckiej tematem wystawy jak i samym jubileuszem, w Berlinie zostanie zorganizowana niemiecko polska konferencja naukowa poświęcona dziedzictwu kulturowemu biskupstwa, której organizacją i zdobyciem środków zajmie się Agnieszka Agnieszka Lindenheyn-Fiedorowicz, a jej pokłosie zostanie opublikowane w czasopismach naukowych muzeów we Frankfurcie  i Zielonej Górze. Program jubileuszu obejmuje również wymierna trwałe działania w dwu dawnych  siedzibach biskupstwa : w Lubuszu i Górzycy. W pierwszym  z tej okazji zamierza się upamiętnić miejsce pochówku jedynego lubuskiego księcia  Mieszka Henrykowica, a w Górzycy zagospodarować estetycznie zapuszczone miejsce na którym stała katedra i była siedziba kurii. Ostatnio Polsko-Niemieckie Stowarzyszenie  Educatio  pro EuropaViadrina  z Witnicy dołączyło się z projektem koncertu organowego z utworem opartym na motywach nut z mszału biskupa lubuskiego jaki na zakończenie obchodów jubileuszu można by  urządzić w kościele w Witnicy.  Z zamysłem utrwalenia jubileuszu powstał  projekt komercyjny odlania w metalu pamiątkowych tablic do wmurowania w ściany  zabytkowych świątyń.

Swój udział w podejmowaniu zadań związanych z programem jubileuszu zadeklarowali w różnych dziedzinach lubuscy regionaliści. Miedzy innymi Iza Engel, Maria i Bogdan Gonta, Krystyna Kamińska,  Andrzej Kirmiel, Anna Kowala, Zdzisław Linkowski, Kazimierz Ligocki, Jarosław Palicki, Robert Piotrowski, Zbigniew Rudziński, Błażej Skaziński, Maciej Sałański, Stefan Wiernowolski i Andrzej Wysoczański. Zbigniew Rudziński z gorzowskiego PTTK zadeklarował  zaoferowanie szkołom i innym środowiskom programu organizacji wycieczek szlakiem śladów biskupstwa, a  Sławomir Palicki wyraził gotowość organizacji  szkolnego konkursu wiedzy na ten temat.

Pod koniec roku 2022 na plebanii w Witnicy obaj inicjatorzy projektu spotkali się  z księdzem biskupem Adrianem Putem, doktorem nauk  teologicznych  ze specjalnością historia, mianowanym kilka miesięcy wcześniej na stanowisko biskupa pomocniczego diecezji zielonogórsko-gorzowskiej. Wraz z Robertem Romualdem Kuflem autorem wydanej w roku 2020 pracy „ Dzieje Kościoła  Katolickiego na Środkowym Nadodrzu do czasów nowożytnych”. W tym samym składzie  kilka dni później doszło do spotkania w Bibliotece w Gorzowie z jej dyrektorem Sławomirem Szenwaldem i Grażyną  Kostkiewicz Górską. Po zapoznaniu się  z programem tutaj realizowanym biskup Adrian Put poinformował zebranych o zamiarze Kurii Biskupiej uruchomienia zakładki programu  obchodów jubileuszu na stronie  internetowej Kurii, w której  w nawiązaniu  do inicjatyw badawczych podejmowanych od kilku lat w parafii w Ośnie  Lubuskim gdzie organizowane są  Colloquia Lubuskie  i wydawane  zeszyty naukowe pod tym tytułem, zamieszczane będą materiały o inicjatywach zrodzonych w środowisku ludzi Kościoła.

Ksiądz biskup poinformował także o ustaleniu dnia zakończenia kościelnych obchodów jubileuszu, który nastąpi w dniu 18 maja 2024 roku, zwieńczony uroczystą mszą świętą z udziałem metropolity gnieźnieńskiego.

Wobec pojawiania się kolejnych inicjatyw  wzbogacających program jubileuszu   dopuszcza się możliwość przedłużenia czas jego obchodów na rok 2025

W zakresie realizacji zadań programowych, poza  wydaniem wspomnianej pracy ks.  Anzelma Weissa,  Klub Regionalistów działający przy Bibliotece  im. Zbigniewa Herberta zorganizował kilka wycieczek badawczych tropem śladów epoki biskupstwa lubuskiego. A w zakładce strony internetowej WiMBP  Gorzów od kwietnia 2022 roku publikowany jest cykl gawęd historycznych pod tytułem „opowiastki  kościelne oraz reportaże fotograficzne  serie rysunkowe. Zakładka dostępna jest dla wszystkich autorów, którzy zechcą opracować jakiś temat związany z programem obchodów jubileuszu biskupstwa lubuskiego w formie tekstu, komiksu, rysunku,  fotoreportażu czy  filmu, przesłanego na adres Działu Zbiorów Regionalnych WiMBP Gorzów.

Opracował Zbigniew Czarnuch
Maj 2023