Konferencja naukowa ph. „Osadnictwo po II wojnie światowej. Perspektywa regionu lubuskiego”

W gościnnym gmachu Biblioteki Międzyrzeckiego Ośrodka Kultury, 11 kwietnia 2025 roku odbyła się konferencja naukowa ph. „Osadnictwo po II wojnie światowej. Perspektywa regionu lubuskiego”. Wydarzeniu współorganizowanemu przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną w Gorzowie Wielkopolskim, Międzyrzecki Ośrodek Kultury oraz Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego przyświecało upamiętnienie 80. rocznicy ustanowienia polskiej administracji na Ziemiach Zachodnich i Północnych, ze szczególnym uwzględnieniem Ziemi Lubuskiej.

Uroczystego otwarcia obrad dokonali przedstawiciele instytucji organizujących wydarzenie: Krystyna Pawłowska reprezentująca MOK, Dyrektor WiMBP w Gorzowie Wielkopolskim Sławomir Szenwald oraz Burmistrz Międzyrzecza Remigiusz Lorenz. Sesję naukową otworzył wykład inauguracyjny prof. Czesława Osękowskiego pt. „80 lat Ziemi Lubuskiej jako nowego regionu na pograniczu z Niemcami (1945-2025)”. Prof. Osękowski podkreślił w swoim referacie, iż uzyskane przez Polskę terytorium, które pierwotnie znalazło się w administracyjnych granicach województwa poznańskiego, a w latach 1950-1975 zaczęło stanowić samodzielne województwo zielonogórskie, tworzyło swoistą mozaikę krain historycznych (Nowa Marchia, Ziemia Lubuska, Łużyce), jak również skrawków Pomorza Zachodniego, Wielkopolski, Brandenburgii oraz Dolnego Śląska.

Ziemię Lubuską zaczęła zasiedlać we wczesnych latach powojennych urozmaicona pod względem etnicznym i kulturowym ludność napływowa. Ziemie między Odrą (zachód), Obrą (wschód), Iną i Drawą (północ) oraz Bobrem (południe) zagospodarowywali wielkopolanie, kresowiacy, „centralacy”, Łemkowie, Bojkowie, a także w mniejszym stopniu Ukraińcy, Hucułowie czy nawet Grecy i Macedończycy. Całości tygla etniczno-kulturowego dopełniali ci z Niemców, którzy zdecydowali się pozostać w swoim dotychczasowym Heimacie.

Kolejni prelegenci zaprezentowali poszczególne aspekty trudów organizacji życia społecznego, począwszy od analizy struktury ludności osadniczej (osadnictwo wojskowe, kolejowe) przez rolę kościoła i religii jako czynników stabilizujących jak i dezintegrujących społecznie, po znaczenie zalążków życia kulturalnego tworzonych przez pionierki i pionierów.

Monograficzne wykłady omawiające historię osadnictwa w poszczególnych miejscowościach (Rzepin, Kowalów, Chycina oraz oswobodzony Szpital Psychiatryczny w Obrzycach) oraz referaty poświęcone zachowanym przekazom pamiętnikowym pionierów Ziemi Lubuskiej uwypuklają podstawowe problemy czasów końca wojny oraz pierwszych lat powojennych. Dotyczyły one głównie: aprowizacji, powszechnego szabrownictwa oraz tragicznego stanu infrastruktury komunikacyjnej jak i mieszkaniowej.

Znamiennym opisem dramatycznych realiów, z jakimi przyszło się mierzyć osadnikom, niech będzie treść komunikatu Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych, zaczynającego się od następującego polecenia: „Każdą pracę należy zaczynać od usuwania trupów, gruzów i niewypałów”. Pionierom w tych ekstremalnie ciężkich warunkach nie brakowało dwóch najważniejszych determinant – chęci i energii do tworzenia nowej rzeczywistości, nowego życia, na nowej dla nich ziemi, która dla wielu z nich stanowiła nową nadzieję na lepsze jutro.

Wykładowcy wywołali swoimi referatami ożywioną dyskusję. Stanowi to dowód na potrzebę organizacji kolejnych wydarzeń naukowych poruszających temat osadnictwa na ziemiach pozyskanych po II wojnie światowej. Świadczą o tym również nieznane dotąd materiały udostępniane przez archiwa i biblioteki cyfrowe, rzucające zupełnie nowe światło na poruszane problemy, co podkreślił zamykając obrady dr Grzegorz Urbanek.

tekst: Patryk Lewandowski

fot. Magdalena Kubacka