„Nie pisz wierszy, bo będziesz nieszczęśliwa”

W dniu 22.11.2013 r w WiMBP Filia Nr 3 odbyło się kolejne spotkanie Dyskusyjnego Klubu Książki, na którym rozmawialiśmy o książce Angeliki Kuźniak „Papusza”.

W biografii Papuszy, a właściwie Bronisławy Wajs, jest wiele niewiadomych. Przede wszystkim – data i miejsce urodzenia. Był to może sierpień 1908 roku (chłopi kończyli zbierać zboże z pól w dniu, w którym się rodziła) a może maj 1910 roku. W cygańskim taborze, który żył zgodnie z rytmem wyznaczanym przez świat przyrody i zmienność pór roku, poczucie czasu nigdy nie było sprawą istotną. Podobno jak się urodziła mawiano: „Albo będzie z niej wielka duma, albo wielki wstyd”.

Dla świata „gadziów” odkrył ją Jerzy Ficowski, który jako były żołnierz AK ukrywając  się przed komunistyczną władzą w latach 1948-1950 wędrował z cygańskim taborem. To właśnie on, urzeczony jej talentem i wyjątkowością, doprowadził do wydania pierwszego tomiku Wajs i wraz z Julianem Tuwimem nie pozwolił, aby talent Papuszy został niezauważony. Lecz to także on, wydając  w roku 1953 książkę „Cyganie polscy”, doprowadził do  wykluczenia poetki ze wspólnoty romskiej. Życie Papuszy nigdy nie było łatwe – pogłębiająca się choroba psychiczna, śmierć męża, odejście syna, osiadły tryb życia, do którego zmusiła Romów komunistyczna władza  – po tej publikacji stało się jeszcze trudniejsze.

„Papusza” to historia cygańskiej poetki rozdartej między własną kulturą i tradycją a przemożną chęcią pisania i za tę twórczość przyszło zapłacić  jej najwyższą cenę – ostracyzmem i chorobą psychiczną. Angelika Kuźniak napisała tę książkę  w oparciu o zachowane archiwalia: pamiętniki, listy, wycinki prasowe, a przede wszystkim bezcenne nagrania radiowe i filmowe, powstałe za życia poetki. Można powiedzieć, że to sama Papusza przemawia do nas za pośrednictwem reporterki, opowiadając z pasją o swoim niezwykłym żywocie.

Warto przypomnieć znane słowa poetki:

Z taboru byłam, teraz znikąd jestem. Dyźko mówił: „Nie pisz wierszy, bo będziesz nieszczęśliwa”.