O ludziach w „Nadwarciańskim Roczniku Historyczno-Archiwalnym”

27 rocznik za 2020 r. liczy 596 stron i wymaga dużo czasu na przeczytanie. Aby pomóc w wyborze artykułów, przygotowałam ich krótkie omówienia. Rozpoczynam od prezentacji tekstów o ludziach, bo jest ich najwięcej. W drugiej części będzie o sprawach.

*

Grzegorz Jacek Brzustowicz – Krąg świadków w procesie sądowym pomorsko-brandenburskim dotyczącym przynależności państwowej Granowa na ziemi choszczeńskiej na przełomie XV/XVI wieku

Spór o Granowo w imieniu władców prowadzili: elektor brandenburski Joachim I i książę pomorski Bogusław X Wielki. Autora artykułu interesują ludzie, którzy uczestniczyli w tym ważnym dla obu państw procesie. W zachowanych aktach zapisano 160 nazwisk, zaś 80 osób wystąpiło jako świadkowie: strona pomorska przedstawiła 32 osoby, a strona brandenburska 48. Zeznawali oni, jak sięgają pamięcią, którego władcy miejscowa szlachta czuła się lennikiem, jak przebiegał podział wsi itd. Autor alfabetycznie przedstawia świadków, analizując ich rodowody i określając miejsce w sporze. Obszerny, szczegółowy spis ważny jako przyczynek do badań nad społeczeństwem średniowiecznym Nowej Marchii i Księstwa Pomorskiego.

*

Piotr Maciej Dziembowski – Spis zmarłych na epidemię cholery w Międzyrzeczu w 1831 r.

Na podstawie zachowanych ksiąg metrykalnych parafii katolickiej i ewangelickiej oraz gminy żydowskiej autor sporządził wykaz osób zmarłych w 1831 r. podczas epidemii cholery. Ustalił, że z tego powodu w Międzyrzeczu i w okolicy zmarły 284 osoby. Wylicza je, dodając krótkie noty, np. datę i miejsce urodzenia, współmałżonków, daty ślubu, koligacji itp. Zebrane informacje stanowią bogaty materiał genealogiczny, jak również do badań demograficznych i statystycznych – podsumowano w streszczeniu artykułu.

*

Jery Zysnarski – Historia powstańczej kwatery na cmentarzu Świętokrzyskim, czyli gorzowscy powstańcy cz. II

W „Nadwarciańskim Roczniku” z 2015 r. autor przedstawił historię gorzowskiego koła Związku Powstańców Wielkopolskich oraz wykaz 96 osób, które do niego należały. Koło mogło liczyć aż 143 osoby. Przez lata, jakie minęły od tamtej publikacji Jerzy Zysnarski zdobył bardzo dużo informacji o nowych osobach, które brały udział w Powstaniu Wielkopolskim, także poszerzył wiedzę o już zaprezentowanych. Artykuł z rocznika 2020 jest więc kontynuacją poprzedniego poszerzoną o 20 nowych nazwisk, z rozbudowanymi biogramami kolejnych 20 osób przedstawionych wcześniej i z innymi uzupełnieniami. Także są tu nowe informacje o samej kwaterze.

*

Edward Rymar – Rycerstwo centralnej części Nowej Marchii w średniowieczu

Kolejny odcinek prezentacji średniowiecznych rodzin rycerskich, a także prominentnych rodów mieszczańskich związanych z Nową Marchią, teraz nazwiska zaczynające się od G do K. Bardzo bogata dokumentacja, ciąg dalszy – zapewne – nastąpi.

*

Edward Rymar – Sanitzowie i kilka innych rodów rycerskich ziemi strzeleckiej w średniowieczu

Latem 2019 r. odnaleziono metalową pieczęć Zygfryda Sanitza z lat 1314-1318. Znalezisko to dało autorowi impuls do zainteresowania się postacią właściciela pieczęci, jego rodu, a przy okazji innych rodów rycerskich związanych z ziemią strzelecką. Kolejny artykuł dokumentujący zagadnienia demograficzne.

*

Ostatni dzwonnik z kościoła Najświętszej Marii Panny

Jest to przedruk artykułu, który ukazał się w styczniu 1950 r. w „Heimatblatt”, a w nim wspomnienie Helene Grützmann, która spędziła młodość na wieży kościoła. Była córka dzwonnika, który od 1890 r. był pracownikiem miasta, bo wieża także należała do majątku miasta. Opowiedziała o pracy ojca i o tym, jak sobie radzono z codziennym wspinaniem się do domu po 108 schodach, jak wciągano artykuły potrzebne do życia, kiedy i jak wchodzono na sam szczyt wieży itp. Rodzina mieszkała na wieży do 1908 r. Ciekawy dokument rzeczywistości, która już dawno odeszła w przeszłość.

*

Jerzy Zysnarski – „Fałszywy” proboszcz i prawdziwe początki parafii w Kłodawie

Autor śledzi przedwojenne losy Alfreda Pióra, który w 1945 r. objął funkcję proboszcza w Kłodawie i uczestniczył w kilku pierwszych wydarzeniach w Gorzowie. Był awanturnikiem, księdzem, który wybrał Polski Narodowy Kościół Katolicki, a więc nie był honorowany przez hierarchię kościelną, a jednak po wojnie starał się jak najwięcej wyzyskać dla siebie. Jeszcze jedna postać niby zasłużona, a w rzeczywistości o zagmatwanych i nieczystych losach. Przy okazji autor koryguje fakty zapisane w obowiązującej historii kościoła w Kłodawie.

*

Piotr Maciej Dziembowski – Testament Władysława Zygmunta i Joanny Doroty Dziembowskich z 24 listopada 1827 r.

Państwo Dziembowscy byli właścicielami majątku w Bobowicku. Testament jest ciekawym dokumentem epoki sporządzonym w języku niemieckim i przechowywanym w gorzowskim archiwum. Treść dokumentu informuje o najbliższych członkach rodziny i o majątku testatora.

*

Hedwig Deutschländer – Urlop inny niż wszystkie!

Autorka, mieszkanka Landsbergu do 1945 r., odwiedziła swoje miasto w 1970 r., przebywała tu od 22 czerwca do 19 lipca. Szczegółowo opisuje wygląd ulic, placów, parków, kontakty z ludźmi, porównuje aktualny stan miasta do zachowanych wspomnień. Opowieść ilustruje wieloma zdjęciami. Artykuł ukazał się w „Heimatblatt” w 1970 r.

*

Zygmunt Schoennagel – Moja historia w Lipkach Wielkich

Autor obecnie mieszka w Berlinie. Na prośbę dyr. Archiwum Dariusza Rymara spisał swoje wspomnienia z lat od 1979 do 1985 r., gdy pracował w Państwowym Zakładzie Wychowawczym w Lipkach, a także działał w „Solidarności”. Dużo skanów ważnych dokumentów.

*

Weronika Kurjanowicz i Helena Tobiasz – Więźniarki z Ravensbrück w Gorzowie. Wspomnienia więźniarek i o więźniarkach

Na cmentarzu Świętokrzyskim znajduje się pomnik więźniarek z Ravensbrück, które zmarły w Gorzowie. Jak się tu znalazły, na czym polegała pomoc miasta, kiedy i gdzie wyjechały, jakie były ich dalsze losy – autorki ustalały na podstawie zachowanych informacji i wspomnień. Najdłużej z Gorzowem i z małżeństwem Felicją i Włodzimierzem Korsakami związana była Janina Rudawiec.

*

W dziale „In memoriam”

W 2020 r. zmarł Marian Gołąb, nauczyciel, trener i koszykarz. Wspominają go Wanda Szukalska-Gołąb i jego uczniowie.

Aż na 36 stronach (486-520) Jerzy Zysnarski w Nekrologu gorzowskim zamieszcza biogramy osób zasłużonych dla miasta, a zmarłych w 2019 roku. Dodał suplement dotyczący zmarłych w latach 2014-2018.

*

O innych, równie interesujących artykułach z „Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego” w następnym odcinku.

***

„Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” nr 27, wyd. Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim, red. nacz. dr hab. Dariusz Rymar, Gorzów Wlkp. 2020, 596 s.