O sprawach w „Nadwarciańskim Roczniku Historyczno-Archiwalnym”

Najwięcej tematów artykułów z 27 „Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego” za 2020 r. dotyczy ludzi. Przedstawiłam je w poprzednim odcinku. Teraz będzie o sprawach, problemach, procesach itp. Mam nadzieję, że moje prezentacje pomogą w poruszaniu się po bardzo obszernym, bo liczącym blisko 600 stron wydawnictwie.

*

Hubertus Ficher – Hachschara w Nowej Marchii: Altkarbe (Stare Kurowo), Dragebruch (Drawiny) i Heinersdorf (Chwalęcice). Trzy rozpoznane żydowskie wiejskie ośrodki edukacyjne w pierwszych latach dyktatury narodowosocjalistycznej

Po dojściu Hitlera do władzy zachęcano ludność pochodzenia żydowskiego do wyjazdu (na koszt własny) do Palestyny. Ale przed wyjazdem zainteresowane osoby musiały przejść szkolenie w zakresie rolnictwa lub ogrodnictwa. W latach 1933-1936 tego typu szkolenie prowadzono w trzech majątkach w pobliżu Gorzowa. Choć ich podstawowym celem była edukacja, faktycznie przede wszystkim szykanowano w nich Żydów. Autor prezentuje metody pracy w tych obozach oraz śledzi losy wybranych osób na terenie Izraela. Artykuł ten powstał podczas niemiecko-izraelskich badań nad wpływem tego typu niemieckiej edukacji na kulturę rolną i ogrodniczą w Izraelu. Dla polskich czytelników odkrywa nieznane karty historii regionu.

*

Zbigniew Czarnuch – Nazizm w miasteczku Vietz (Witnica). Próba zrozumienia procesu zatruwania umysłów jego mieszkańców ideologia partyjną NSDAP

Pracując nad przedstawionym tekstem, chciałem poznać okoliczności zamienienia się tutejszych poczciwych, pracowitych, wychowanych w respekcie do porządku i prawa oraz w kulcie do obecnej w każdym domu Biblii niemieckich chłopów, rzemieślników i robotników w znane mi, także z autopsji z lat okupacji, nazistowskie bestie – uzasadnia Zbigniew Czarnuch cel swoich rozważań. Zderza tu historię lokalną oraz ludzi żyjących w jej rytmie z historią państwa i jego ideologią. Pokazuje, jakie mechanizmy zostały uruchomione, by w zaledwie kilka lat wyprać umysły. Jako pedagog proponuje dystansowanie się wobec kolejnych partyjnych, obowiązujących wszystkich na mocy prawa wersji definicji ojczyzny ideologicznej, a pielęgnowanie w sobie humanistycznej, małoojczyźnianej postawy dobrosąsiedztwa. Problem o znacznie szerszym znaczeniu, wart oddzielnego przedyskutowania.

*

Ks. Robert R. Kufel – Pierwsze lata powojennej historii parafii pw. św. Franciszka w Strzelcach Krajeńskich (1945-1948) w świetle dokumentów przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym w Zielonej Górze

W niemieckim Friedebergu, z dominującą religią protestancką, w 1929 r. mieszkający tam katolicy rozpoczęli budowę swojego kościoła, który w 1936 r. stał się samodzielną jednostką. Do dziś właśnie tu, a nie w znacznie okazalszym kościele pw. Matki Boskiej Różańcowej ma siedzibę miejscowa parafia. Tamten zabytkowy, bo średniowieczny kościół został w czasie wojny zburzony, a teraz, mimo odbudowy, nie przejął funkcji parafialnych. W Archiwum Diecezjalnym w Zielonej Górze znajduje się poszyt z pierwszych lat powojennych duszpasterstwa w Strzelcach Krajeńskich. Autor jest dyrektorem tegoż archiwum, uznał ten poszyt za ważny dla historii regionu i na jego podstawie opracował artykuł.

*

Tomasz Szafraniec – Organizacja sądownictwa na Ziemi Lubuskiej w latach 1975-2019

Po reformie administracyjnej w 1975 r., gdy utworzono województwa gorzowskie i zielonogórskie, przeprowadzono również reformę ustrojową sądownictwa. Zniesiono powiaty, więc w miejsce 9 sadów powiatowych utworzono 11 sądów rejonowych oraz Sądy Wojewódzkie w Gorzowie i w Zielonej Górze. Po kolejnych zmianach w 1999 r., aktualnie w województwie lubuskim działa 12 sądów rejonowych oraz Sądy Okręgowe w Gorzowie i Zielonej Górze, a także są sądy szczególne, np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie lub Wojskowy Sąd Garnizonowy w Zielonej Górze. Autor szczegółowo omawia kolejne etapy reorganizacji sądownictwa na terenie obecnego województwa lubuskiego.

*

Leszek Janowiak – Strajk w „Silwanie” 14-16 grudnia 1981 r.

Artykuł zamieszczono w dziale „Wspomnienia”, ale autor, uczestnik tego strajku, starał się opowiedzieć o nim w sposób obiektywny, dlatego zaliczam artykuł do działu o sprawach.

*

Zbigniew Czarnuch – Przyczynki do dziejów browarnictwa w Nowej Marchii

Autor prezentuje ciekawe eksponaty z Muzeum Lubuskiego Browarnictwa, jakie istnieje w Browarze Witnica SA. Jest to swoiste dopełnienie książki o tym browarze.

*

Ponadto w numerze:

Dwa wspomnienia Janusza Dreczki o zdarzeniach całkiem nieodległych: obchodach setnej rocznicy urodzin Karola Wojtyły, czyli św. Jana Pawła II oraz

o nadaniu nazwy deptakowi Wolności i Niepodległości.

Błażej Skaziński krótko informuje o konserwacji aktów erekcyjnych z podstawy pomnika Adama Mickiewicza, ale dodaje dużo zdjęć.

Są też doniesienia o zdarzeniach związanych z upamiętnieniem przeszłości:

o powstaniu koła przyjaciół powstanie wielkopolskie oraz o Dniu Archiwów i Archiwach Rodzinnych Niepodległej, czyli o tym, co się dzieje w Archiwum Państwowym w Gorzowie.

Trzy opracowania dotyczą książek: Grzegorz Urbanek pisze o przewodniku Roberta M. Jurgi po północnym fragmencie Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, Bogdan Matławski o wydawnictwie z okazji 700-lecia Drezdenka, a Teresa Mika o Niemcach w Witnicy w „Krajobrazie z topolą” Ireny Dowgielewicz.

Natomiast dwa artykuły prezentują publikacje o regionie z 2019 r.: Grażyna Kostkiewicz-Górska przedstawiła wnikliwą bibliografię  (s. 545-590) wszystkich książek i artykułów na temat naszego regionu, zaś do mnie należało przygotowanie swoistego przewodnika z podkreśleniem tego, co najważniejsze w tych publikacjach („Książki z 2019 r. o regionie i jego mieszkańcach”).

Jak zwykle, ciekawe są rysunki Romana Picińskiego na okładce i wewnątrz tomu, które pokazują dekoracje fasad gorzowskich kamienic przy ul. Kosynierów Gdyńskich 80 i 81 oraz ul. Borowskiego 20. Słowny komentarz do nich przygotowała Agnieszka Dębska, a zamieszczony jest na wewnętrznych okładkach rocznika.

*

Jest co czytać, miłej lektury!

***

„Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” nr 27, wyd. Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim, red. nacz. dr hab. Dariusz Rymar, Gorzów Wlkp. 2020, 596 s.