O Tatarach i Karaimach

Książka „Tatarzy i Karaimi w 100-lecie odzyskania niepodległości” jest elementem badań prowadzonych od kilku lat przez Akademię im. Jakuba z Paradyża przy współudziale Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zbigniewa Herberta. Badania te dotyczą mniejszości etnicznych, których przedstawiciele po 1945 roku zamieszkali w Gorzowie i regionie gorzowskim: przede wszystkim Cyganów, Tatarów i Karaimów.  O Cyganach już pisano wielokrotnie, a ostatnio ukazała się książka o Tatarach i Karaimach. Redakcję naukową nad nią sprawowali: Beata A. Orłowska, Piotr J. Krzyżanowski i Aleksander Miśkiewicz.

Książkę włączono do projektu „Niepodległa. Polska w stulecie odzyskania niepodległości” i dlatego większość referentów zajmowała się tymi dwoma społecznościami w okresie międzywojennym.

*

Rozdział pierwszy traktuje o udziale Tatarów i Karaimów w walkach o Polskę na początku lat 20. XX wieku. Choć korzenie obu nacji wywodzą się z innych stron, w obu społecznościach tak silne było poczucie związków z Polską, że ich przedstawiciele razem z Polakami stanęli do walki o niepodległość. O różnych aspektach tego procesu piszą: Aleksander Miśkiewicz i Adam Czesław Dobroński, obaj z Uniwersytetu w Białymstoku, Musa Czachorowski z Wrocławia, Michał Łyszczarz z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Jan Tyszkiewicz z Akademii Humanistycznej w Pułtusku.

Rozdział drugi prezentuje działalności i dokonania Tatarów i Karaimów w okresie międzywojennym, w tym wyróżniających się wojskowych. Tu zakwalifikowano referaty autorstwa: Marioli Abkowicz (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu), Anny Sulimowicz-Keruth (Uniwersytet Warszawski), Rafała Bergera (Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej), Waldemara Jaskulskiego (Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia im. gen. J. Bema w Toruniu), Xeni Jacoby (Wrocław), Jana Tyszkiewicza (Akademia Humanistyczna w Pułtusku), Teresy Zaniewskiej (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) i Pawła Popielińskiego (Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk).

Specjalnie podaję nazwy instytucji naukowych i miasta, z którymi związani są referenci, aby pokazać, że tematyka badań podjętych przez gorzowską uczelnię ma bardzo szeroki zasięg.

*

Jeden z rozdziałów nosi tytuł „Kresowe korzenie gorzowskich Tatarów i ich wkład w rozwój miasta”, a podpisały go trzy osoby: Grażyna Kostkiewicz-Górska z Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zbigniewa Herberta oraz Beata A. Orłowska i Piotr J. Krzyżanowski z Akademii im. Jakuba z Paradyża.

Po zakończeniu II wojny światowej z Nowogródka i województwa nowogródzkiego na ziemie zachodnie przeniosło się ok. 1500 osób, które przyznawały się do tatarskich korzeni. Zamieszkali od Szczecina po Wrocław. W kwietniu 1948 roku na tzw. Górkach tatarskich w Gorzowie mieszkało 150 osób i było to ich największe skupisko. Tu osiadł immam Bekir Radkiewicz, co zdecydowało, że w Gorzowie ustanowiono siedzibę Muzułmańskiej Grupy Wyznaniowej. Najpierw w Nowogródku, a potem 30 lat w Gorzowie prowadził on nabożeństwa, na które zjeżdżali muzułmanie z całej zachodniej Polski, był dla nich cenionym autorytetem. Zmarł w 1987 r., a jego śmierć rozpoczęła powolne zamieranie aktywności gorzowskich Tatarów. Wiele osób przeniosło się na wschód, by być bliżej swoich rodzin.

W Gorzowie pozostała Rozalia (Róża) Aleksandrowicz, ceniona i bardzo lubiana właścicielka cukierni „Maleńka”, radna miejska i aktywistka na rzecz kobiet. Teraz funkcję ambasadorki Tatarów w Gorzowie sprawuje Elżbieta Włodarczyk, która propaguje kulturę i kulinaria tatarskie.

*

Ostatnią część książki wypełniają przedruki dokumentów. Każdy artykuł jest uzupełniony zestawem zdjęć ukazujących ludzi i zdarzenia, o których traktuje. Naukowe walory publikacji podkreślają wprowadzenia oraz streszczenia artykułów w języku angielskim, a podsumowanie całości także w języku rosyjskim.

Trzeba zwrócić uwagę na ilustracje z okładki. Na pierwszej dwa zdjęcia: wyżej Karaim Rafał Abkowicz wita prezydenta RP Ignacego Mościckiego, a niżej – 1 Szwadron Tatarski. Natomiast na tylnej okładce umieszczono dwa symbole: tatarski buńczuk i karaimski herb.

Oddzielne omówienie, a nawet samodzielne publikacje należą się zasłużonym dla międzywojennej Polski oficerom z tatarskimi lub karaimskimi korzeniami. Bardzo polecam te rozdziały.

***

„Tatarzy i Karaimi w 100-lecie odzyskania niepodległości”, redakcja naukowa: Beata A. Orłowska, Piotr J. Krzyżanowski i Aleksander Miśkiewicz, wyd. Akademia im. Jakuba z Paradyża, Gorzów Wlkp. 2019, 366 s.