O żydowskich mieszkańcach Barlinka

Kamieniami pamięci nazwane zostały małe mosiężne płytki, wielkości kostki brukowej, układane na chodnikach przy domu, w którym mieszkała osoba pochodzenia żydowskiego, a potem została zamordowana w czasie wojny. Na tabliczce jest imię i nazwisko, data urodzenia, data i miejsce śmierci.

To projekt artystyczny niemieckiego plastyka – Guntera Demniga. Po raz pierwszy ułożył on takie płytki na początku lat 90. w Kolonii. W ten sposób chciał przywrócić ofiarom Holocaustu ich imiona i godność, bo jak mówi talmud, człowiek żyje tak długo, jak długo trwa pamięć o nim. Przez następne lata ponad 70 tys. takich płytek położono w wielu miastach. Bardzo często można je spotkać chodząc ulicami Berlina. Są także w Szczecinie, Wrocławiu i wielu innych polskich miastach.

*

Andrzej Mrowiński teraz mieszka w Szczecinie, ale pochodzi z Barlinka i żywo interesujący się historią swojego miasta oraz szerzej – ziemi myśliborskiej. Jest on autorem książki „Barlineckie kamienie pamięci”, w której przedstawił historię społeczności żydowskiej związanej z tym miastem. Chciałby bardzo, aby ta publikacja była takim zbiorem kamieni pamięci o tych, którzy tu kiedyś żyli. Inspiracją dla niego stała się ładnie niedawno wybrukowana ścieżka rekreacyjna prowadząca od tzw. Starego Tartaku w stroną jeziora. Przechodzi ona przez Górkę Żydowską. Kiedyś na tej górce był cmentarz żydowski, kirkut. Dla jego upamiętnienia ustawiono tablicę pamiątkową, bo po samym cmentarzu śladu nie ma. A długo po wojnie jeszcze był. Zniszczyliśmy go my, Polacy, w ramach niszczenia śladów niemczyzny. Andrzej Mrowiński swoją książką chce zatrzeć nasze zniszczenia i upamiętnić tamtą społeczność.

*

Książkę rozpoczyna krótki rozdział dotyczący historii Żydów w państwie pruskim i niemieckim. Ważny dla porównania z historią Żydów w Polsce. Ale w czasach hitlerowskich było podobnie: najpierw wypędzenie, potem napiętnowanie, wreszcie wywożenie do obozów śmierci i eksterminacja.

W Barlinku mieszkało wiele rodzin żydowskich, procentowo znacznie więcej niż w całym kraju. W latach 30. wiele rodzin wyjechało do innych krajów, a niemal wszyscy pozostali przenieśli się do Berlina, gdzie łatwiej było się ukryć.

*

Dziś nie ma Żydów w Barlinku, nie żyją nawet nieliczni potomkowie tych, którzy dawniej tu mieszkali. Może kilkoro wnuków…

Jak więc odtwarzać losy rodzin i poszczególnych dawnych mieszkańców? Andrzej Mrowiński pokazuje, jaką pomoc niesie internet. Podstawą była dla niego Interenetowa Księga Rodzin miasta Berlinchen, której zawartość ciągle rośnie. Natomiast w poszukiwania rodzin żydowskich niezwykle pomocne są strony interentowe żydowskich muzeów i obozów śmierci. Autor dokładnie wskazuje gdzie, co i jak można znaleźć. To dobre wskazówki dla innych badaczy.

*

Przedstawione rozdziały miały charakter wstępu. Najważniejsze są dwa następne: „Ofiary Holocaustu” i „Znane osoby i rodziny żydowskie”. Rozdział o ofiarach otwiera ich lista złożona z 59 nazwisk. Potem każda z tych osób została przedstawiona z podaniem najważniejszych danych, zawsze z datą i miejscem śmierci. Dużo tu zdjęć przedstawianych osób, ale przy niektórych są tylko kamienie pamięci im dedykowane.

Rozdział następny zawiera opowieści o znanych rodzinach. Najdłuższy dotyczy rodziny Laskerów, z której pochodził najszerzej znany mieszkaniec Barlinka – Emanuel Lasker, wieloletni mistrz szachowy. Współcześni mieszkańcy Barlinka powinni pamiętać nazwisko Maximiliana Riesa, który w 1912 r. ufundował swojemu miastu rzeźbę gęsiarki, która stanęła na fontannie, a po latach awansowała do symbolu miasta. Tu przedstawionych zostało osiem rodzin.

*

Książka Andrzeja Mrowińskiego „Barlineckie kamienie pamięci” jest cennym dokumentem historii miasta, a także losów społeczności, o której powinniśmy pamiętać.

Na zakończenie muszę dodać, że Andrzej Mrowiński jest propagatorem dokonań Emanuela Laskera. Niedawno prezentował w barlineckim muzeum swoją kolekcję znaczków z podobizną Laskera wydanych przez poczty 23 państw oraz bloków o tematyce szachowej.

***

Andrzej Mrowiński „Barlineckie kamienie pamięci. Historia społeczności żydowskiej”, wyd. Gmina Barlinek, Barlinek 2020. Książkę można kupić w Barlineckim Centrum Informacji Turystycznej. Posiada ją także Dział Regionalny (do korzystania na miejscu), a wypożyczyć ją można w Wypożyczalni Naukowej WiMBP im. Zbigniewa Herberta.