Promocja książki i otwarcie wystawy pt. Polifonia pamięci o przymusowych migracjach we wspomnieniach Polaków, Niemców i Ukraińców

18 kwietnia 2012 roku w WiMBP im. Z. Herberta w Gorzowie Wlkp. odbyła się promocja książki i otwarcie wystawy pod wspólnym tytułem Polifonia pamięci o przymusowych migracjach we wspomnieniach Polaków, Niemców i Ukraińców zrealizowanychw ramach międzynarodowego polsko-niemiecko-czesko-ukraińskiego projektu historycznego pt. Kozaki – Pyrzany. Niemcy, Polacy, Ukraińcy. Wysiedlenia 1939-1955. Trzy subiektywne spojrzenia, sfinansowanego ze środków programu Unii Europejskiej „Aktywna pamięć europejska”. Uczestniczyli w nim studenci z Polski, Niemiec, Czech i Ukrainy, w tym potomkowi wysiedlonych mieszkańców Kozaków. Organizatorami byli: Schloß Trebnitz  (Niemcy), Stowarzyszenie Regionalistów Środkowe Nadodrze Wyszanowo (Polska), Uniwersytet Viadrina (Niemcy), Uniwersytet Karola w Pradze (Czechy) oraz Zołocziwska Agencja Regionalnoj Razwitki (Ukraina).

Gośćmi spotkania w WiMBP w Gorzowie Wlkp. byli: Darius Müller–koordynator projektu, dyrektor CentrumEdukacji i Spotkań„Schloß Trebnitz”, dr Beata Halicka –wykładowca Europejskiego Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, kierownik naukowy projektu oraz Bogusław Mykietów –  pomysłodawca projektu, redaktor wydawnictwa, wiceprezes Stowarzyszenia Regionalistów „Środkowe Nadodrze”.

Goście przedstawili cele, metody zastosowanych badań historycznych (oral history) i etapy unijnego projektu realizowanego od maja do października 2011 roku. Dzięki metodzie oral history oraz kwerendzie przeprowadzonej w Archiwum Diecezjalnym udokumentowana została historia miejscowości Kozaki oraz Pyrzany, jak również losy ludzi, żyjących tam kiedyś i dziś. Badania obejmowały: wywiady z żyjącymi świadkami historii, wyszukanie fotografii oraz dokumentów z lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku w polskich, niemieckich i ukraińskich archiwach, wywiady ze świadkami historii.

Goście wyjaśnili także powody wyboru wsi Pyrzany i Kozaki do badań nad powojenną migracją. Pyrzany to wieś leżąca do 1945 roku na terenie Nowej Marchii, noszącanazwę Pyrehne, zamieszkała przez Niemców, obecnie w województwie lubuskim, w gminie Witnica. Kozaki – wieś na Kresach Wschodnich państwa polskiego, w obrębie historycznej Galicji Wschodniej, w powiecie złoczowskim, województwie tarnopolskim, dziś Ukraina. Do 1939 roku zamieszkała przez Polaków, Ukraińców i Żydów.  Zajmowaliśmy się dwiema wsiami, których historia – zarówno jako lokalna historia samych miejscowości, jak i historia ich mieszkańców – trafnie ilustruje europejską historię XX wieku. Skupiliśmy się na pamięci o przymusowych migracjach, które dotknęły kilka europejskich narodów. Co ciekawe,indywidualne przeżycia poszczególnych osób różnych narodowości często wywołują w wyobraźni podobne obrazy.Pomysł, by towarzyszyć tym ludziom na ich wspomnieniowych ścieżkach, nawiązać z nimi dialog oraz osobiście odwiedzić wymienione miejsca, legł u podłoża tego projektu, którego rezultaty – będące swoistą polifonią pamięci – prezentujemy w książce i na wystawie.

W 1945 roku niemieccy mieszkańcy wsi Pyrehne zostali wysiedleni na zachód od Odry. Ich miejsce zajęli polscy wysiedleńcy ze wsi Kozaki. Domy opuszczone przez Polaków na Kozakach zajęli Ukraińcy przymusowo przesiedleni z okolic Przemyśla (wieś Korytniki) oraz ze wschodniej Ukrainy. Trzy narodowości połączyły dwie miejscowości i jeden los, dwa konkretne miejsca pamięci, ściśle powiązane ze sobą osobistymi losami ludzi dotkniętych wypędzeniami, który w ramach projektu został prześledzony przez studentów i historyków.

Mieszkańcy wsi Kozaki przyjechali do Pyrzan 26 lipca 1945 roku transportem, który wyruszył ze Złoczowa 29 czerwca 1945 roku. Jechali w grupie z księdzem Michałem Krallem, wioząc ze sobą wyposażenie kościoła z Kozaków. Z kościoła z Kozaków przywieźliśmy wszystko, figurki Matki Boskiej, Pana Jezusa, św. Teresy, Dzieciątka Jezus, św. Stanisława Kostki,obrazy, chorągwie, sztandary, ławek nie zabraliśmy, bo jak to tak. Dali na to taki wagon, że to rzeczy kościelne się wiozło. Dzwony też, zabraliśmy(wspomnienie Anieli Stojanowskiej). Szukali takiego miejsca, by osiedlić się razem. Tym miejscem okazała się wieś w pobliżu Witnicy – Pyrzany. Kilkadziesiat lat liczyli na powrót w swoje rodzinne strony, do pięknie położonych, górzystych Kozaków.

Efektem projektu jest m.in. wydawnictwo pt. Polifonia pamięci o przymusowych migracjach we wspomnieniach Polaków, Niemców i Ukraińców, które składa się z następujących rozdziałów:

oraz wystawa objazdowaKozaki – Pyrzany: Polifonia pamięci o przymusowych migracjach we wspomnieniach Polaków, Niemców i Ukraińców, składająca się z pięciu bloków – wspomnień:

1.      Wege/Drogi. Wspomnienia: Anieli Stojanowskiej, Helgi Marsch, Ludwiki Nowosiadłej, Röschen Schmidt, Marii Łucenko, Ludmiły Banyk,Marii Chęcińskiej i Marii Sokół.

2.      Heimat/Rodzinne strony. Wspomnienia: Willego Gerlacha,Aleksandry Kozak, Röschen Schmidt, Janiny Ferensowicz,Marii Kłak, Marii Stojanowskiej i Helgi Marsch.

Dotychczas wystawę zaprezentowano na Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie n/Odrą (16 stycznia 2012 roku), w Pyrzanach (11 marca 2012 roku) i w Witnicy (21 marca 2012 roku).  Do końca 2012 roku obejrzą ją jeszcze mieszkańcy Szczecina, Zielonej Góry, Kozaków (Ukraina), Złoczowa (Ukraina) oraz Pragi (Czechy).

Inne wydawnictwa, które powstały przy okazji realizacji projektu:

1.      Dziś u wieczności bram, stanąłeś Bracie drogi… : cmentarze Kozaków i Pyrzan / Danuta Zielińska, Jacek Dziobek-Romański, Bogusław Mykietów. – Zielona Góra : Księgarnia Akademicka, 2011

2.      Pyrzany 1945-2005 : by młodzi nie zapomnieli / Agnieszka Watral. – Zielona Góra : Księgarnia Akademicka, 2011

3.      Z Kozaków i Pyrzan kresowe biografie / pod red. Bogusława Mykietowa. – Zielona Góra : Księgarnia Akademicka, 2011

Danuta Zielińska