Z Ukraińcami, więc także po ukraińsku

Od początku istnienia Akademia im. Jakuba z Paradyża prowadzi badania dotyczące pogranicza, a od dziesięciu lat tematyka ta została rozszerzona o współpracę międzynarodową, szczególnie z Wydziałem Turystyki Podkarpackiego Narodowego Uniwersytetu im. Wasyla Stefanyka w Iwano-Frankowsku. Wyniki badań prezentowane są na wspólnych konferencjach, a potem w wydawnictwie. Ostatni tom cyklu „Dziedzictwo kulturowe regionu pogranicza” nosi numer siedem. Większość zaprezentowanych w nim artykułów napisana jest po polsku, ale są także po ukraińsku, z niewielkim tylko podsumowaniem w języku polskim. Nie czytam po ukraińsku, nie będę więc mogła szerzej o nich napisać. A szkoda, bo parę tematów może być interesujących.
*
Część pierwsza nosi tytuł „Na pograniczach. Konteksty literackie, kulturowe, językowe, tożsamościowe”.
Tu bardzo ciekawy artykuł Bożeny Grabowskiej „Udział cystersów z klasztorów w Paradyżu i w Bledzewie w przemianach sztuki XVIII wieku na zachodnim pograniczu Wielkopolski”. Tytuł wyczerpuje tematykę pracy, ale autorka ją rozszerzyła o prezentację historii obu klasztorów. Położone były tuż przy polsko-niemieckiej (brandenburskiej, marchijskiej, pruskiej) granicy, w środowisku licznych wyznawców protestantyzmu, a więc ich funkcja dla obrony katolicyzmu i polskości, musiała się przejawiać na różnych płaszczyznach. W XVIII wieku podstawową okazała się sztuka baroku, gdy wybudowano obiekty w Paradyżu, sanktuarium w Rokitnie i kościoły w pomniejszych wsiach. Do tych prac zaangażowano liczących się architektów, rzeźbiarzy, malarzy i ludzi innych dziedzin sztuki. Bardzo interesujący artykuł z niezwykle bogatą bibliografią.
Małgorzata Czabańska-Rosada zajęła się tomem sag, ballad, baśni i opowiadań Heryberta Mentzla, pisarza związanego z Trzcielem i wyznawcy nazizmu. Miasto Trzciel zostało po I wojnie przedzielone granicą między Polską a Niemcami, co tamtejsza ludność uznawała za krzywdzące. Generalnie kwestionowano przyznanie Polsce zachodniej Wielkopolski, a nastroje te spotęgowała wroga dla Polaków ideologia hitlerowska. W tej atmosferze autor z Trzciela wydał książkę pt. „Der Grenzmark-Rappe”, czyli zbiór utworów wywodzących się w jego ujęciu z tradycji ludowej, a dyskredytujących Polskę i Polaków. Autorka analizuje literackie metody zastosowane do osiągnięcia tego celu.
Artykuł Doroty Skrockiej „Mit Ziem Odzyskanych a problemy z tożsamością współczesnych gorzowian” powstał na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród gorzowskiej młodzieży. Wnioski są smutne: młodzież nie czuję związków z miastem, najchętniej wybrałaby życie w innym mieście lub państwie, a jeśli pozostaje w rodzinnych stronach, to tylko z konieczności (brak pieniędzy) lub opieka nad starszymi. Temat ważny, ale w moim odczuciu wymagający głębszych badań.
Warte zauważenia inne artykuły to: Beaty A. Orłowskiej „Pisanki dzieci w Ogólnopolskim Konkursie Pisanek im. Michała Kowalskiego w Gorzowie Wielkopolskim” i Joanny Dubiec-Stach „Polskie i niemieckie nazwy miejscowości w powiecie skwierzyńskim”.
*
Prace autorów ukraińskich dotyczą problematyki politycznej, a nawet tematu tak dalekiego jak „Kształcenie ludzi w podeszłym wieku w USA”.
Na pewno interesujące są artykuły o współczesnej turystyce Ukrainy, szczególnie na terenie bliskiego polskiej granicy Przykarpacia. Niestety, ich krótkie omówienia w języku polskim są bardzo ogólnikowe, a ukraińskiego jeszcze się nie nauczyłam.
*
Generalnie rodzi się tu pytanie o cel wydawania publikacji w dwóch językach bez ich tłumaczenia. Na pewno czytelnicy na Ukrainie także będą mieli kłopoty z lekturą polskich tekstów. Moim zdaniem taka książka powinna być w całości dwujęzyczna. Ale wówczas trzeba rozważyć, czy mało wnoszące do nauki, przyczynkarskie teksty powinny się znaleźć w publikacji adresowanej do odbiorcy tak szerokiego, bo wywodzącego się z dwóch państw i dwóch języków.

***
„Dziedzictwo kulturowe regionu pogranicza”, tom 7, red. nauk. Elżbieta Skorupska-Raczyńska i Halina Uchto, wyd. Akademia im. Jakuba z Paradyża, Gorzów Wlkp. 2018, 250 s.